سوریه نیز در حمایت از ایران، از صادرات نفت عراق از طریق خاک این کشور به دریایی مدیترانه جلوگیری بعمل آورد. حافظ اسد از بابت حمله عراق به یک کشور اسلامی در حالیکه دشمن واحدی به نام اسرائیل در منطقه وجود داشت از صدام حسین ناراضی بود و بارها وی را مورد سرزنش قرار داده بود. در پی این اقدام سوریه، عربستان سعودی خط لولهٔ جدیدی از شهر الزبیر عراق به شهر ینبع در ۳۵۰ کیلومتری ریاض احداث کرد که منجر به بارگیری نفت عراق از سواحل دریای سرخ گردید.ترکیه نیز برای کمک به صادرات نفت عراق، اقدامی مشابه را در کشورش انجام داد
در سال ۱۹۸۱ عراق در مرحله اول به کشتیهای غیرنظامی ایران که وظیفه واردات کالاهای نظامی را پشتیبانی جنگ فراهم میکردند حمله هوایی کرد. در مرحله بعد این حملات کلیهٔ کشتیهای تجاری ایران را نیز شامل شد. عراق حملاتش را با کمک جنگندههای داسو میراژ اف۱، میکویان گورویچ میگ-۲۳ و هلیکوپتر سوپر فرلون که مجهز به موشکهای اگزوست بودند انجام میداد. این سلسله حملات تا سال ۱۹۸۳ ادامه پیدا کرد. اما ایران در این میان اقدام خاصی برای مقابله با این حملات انجام نداد.
نفتکش اطلس اولین نفتکش خارجی بود که در این جنگ آسیب دید. این نفتکش که متعلق به ترکیه بود، در ۳۰ می ۱۹۸۲ در حال صادرات نفت ایران بود که در خلیج فارس توسط هواپیماهای عراق بمباران شد.
در تاریخ ۱۸ دسامبر ۱۹۸۲ نفتکش یونانی اسکپمانت(به انگلیسی: Scapmount) در حالی که در حال صادرات نفت ایران بود مورد حمله یک عدد موشک اگزوست عراق قرار گرفت و آسیب جدی دید. آسیبدیدگی بهحدی بود که کشتی از ادامه سرویسدهی بازماند و کشتی غیرقابل استفاده گردید.
از سال ۱۹۸۱ تا ۱۹۸۳ مجموعاً ۴۸ کشتی تجاری مورد حمله قرار گرفت
جنگ نفتکشها در سال ۱۹۸۴ به مرحله جدیدی گام نهاد. عراق با خریداری ۵ فروند هواپیماهای داسو سوپر اتاندارد برد حملات خود را افزایش داد. در این سال جنگندههای عراق با حمله به تاسيسات نفتی جزیره خارک و نفتکشهای موجود در اسکله آن، صادرات نفت ایران را با خطر مواجه ساختند. به تلافی این حمله نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با کمک موشکهای هوا به سطح از نوع کا-اچ-۲۵ و ایجیام-۶۵ ماوریک شروع به حمله به کشتیهای کوچک عراقی كرد. این موشکها که برای اهداف زمینی استفاده میشدند، نمیتوانستند آسیب جدی به کشتیها وارد آورند. ولی دستاورد مهمتری که ایران از این حملات بدست آورد، ایجاد رعب و وحشت نزد ناوگان کشتیهای عراق و سلب امنیت و آرامش از آنها بود. نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز نفتکشهای حامل نفت عراق را که تحت پرچم کویت اقدام به صادرات نفت این کشور میکردند مورد حمله قرار داد. ایران به دو دلیل مهم این کا را انجام داد؛ اول به این خاطر که این مسیر تنها مسیری بود که هنوز ایران میتوانست در مقابل حملات دریایی عراق مقابله بهمثل کند(دو مسیر دیگر صادرات نفت عراق از طريق ترکیه و عربستان سعودی بوده است.) دوم به این خاطر که میتوانست از این طریق کویت و عربستان سعودی را تحت فشار قرار دهد تا از کمکهای فراوان مالی، نظامی و تجاری خود به عراق دست بردارند. ایران برای در امان ماندن نفتکشهایش صادرات نفت خود را از جزیره لارک در تنگه هرمز ادامه داد. با این اقدام، خلل چندانی به صادرات نفت ایران وارد و از افزایش شدید قیمت جهانی نفت جلوگیری بعمل آمد.
در ۵ ژانویه ۱۹۸۴ عربستان سعودی در جهت فشار بر ایران برای پایان دادن به عملیاتهای نظامیاش در خلیج فارس، یک فروند جنگنده اف-۴ فانتوم را به خلبانی همایون حکمتی و کمکخلبانی سیروس کریمی در خلیج فارس توسط یک فروند جنگنده اف-۱۵ ایگل منهدم ساخت. بعد از این حمله، ایران یک نفتکش کویتی را در نزدیکی سواحل قطر مورد حمله هوایی قرار داد. عربستان نیز به جنگندههای عراقی اجازه داد که بتوانند در طول نوار ساحلی این کشور به پرواز درآیند و سپس به سمت شمال و کشتیهای هدف حمله کنند.
تنها در سال ۱۹۸۴، ۷۱ کشتی تجاری مورد حمله قرار گرفتند
از آوریل ۱۹۸۵ (فروردین ۱۳۶۴) حملات عراق با شدت و قدرت بسیار بیشتر همراه شد و تاسیسات جزیره خارک هدف اصلی حملات هوایی جنگندههای عراقی شد. در پی حملات ماههای اولیه خسارتهای بسیار سنگینی به پایانههای نفتی جزیده خارک وارد شد، به طوریکه هاشمی رفسنجانی از اشراف اطلاعاتی هواپیماهای عراق وضعیت دفاع هوایی این منطقه به شدت گلایه کرد.
بعد از سال ۱۹۸۴ عراق با افزایش فشار تلاش کرد ایران را اغوا کند که در جهت فشار به عراق و متحدان منطقهایاش تنگه هرمز را مسدود سازد. هدف عراق از اجرای این نقشه، قطع کامل صادرات نفت از خلیج فارس و مداخله مستقیم نظامی کشورهای غربی واردکننده نفت از این منطقه بر ضد ایران بوده است.در نهایت تهران اعلام داشت:
« | اگر ما از صادرات نفت محروم شویم تمامی خلیج فارس محروم خواهند شد. | » |
نیروی دریایی سپاه پاسداران در سال ۱۹۸۶ تصمیم به اجرای بلوکه کردن تنگه هرمز برای عبور هر نوع کشتی خارجی را گرفت. این نیرو زمانی که قصد اجرای این عملیات داشت، در آخرین لحظات قبل از حمله به اولین هدف خود، ناوچه یواساس استارک، با دستور مستقیم سید روحالله خمینی از این کار منع شد. به دلیل گسترش روزافزون برد عملیاتی هواپیماهای پیشرفته اهدایی به عراق، ایران از سال ۱۹۸۶ تصمیم به ایجاد یک خط لوله نفت گرفت که نقت خلیج فارس را به بندرعباس منتقل کند و کشتیهای نفتکش بتوانند از این بندر که خارج از محدوده عملیات عراق بود نفت را بارگیری کنند. این پروژه ۳ سال طول کشید و ایران نتوانست در زمان جنگ از آن بهرهبرداری کند.
نیروی دریایی سپاه با طرحریزی و انجام عملیات کربلای ۳ در تاریخ ۱۱ مهر ۱۳۶۵ توانست بخش اعظم پایانههای نفتی البکر و العمیه عراق را نابود سازد و صادرات نفت عراق را با مشکل روبرو کند.
در تاریخ ۱۴ فوریه ۱۹۸۵ نفتکش لیبیایی نپتونیا(به انگلیسی: Neptunia) در حال صادرات نفت ایران مورد اصابت موشک اگزوست عراق قرار گرفت و موتورخانهاش منفجر شد این نفتکش ۳ روز بعد در دریا غرق شد. این نفتکش اولین کشتی غرقشده در این نبرد بهشمار میرود.
ایران با خرید موشک خشکی به دریای ضد کشتی کرم ابریشم توانست دامنه حملات خود را به کشتیهای جنگی عراق نیز گسترش دهد. به دنبال بکارگیری این موشک از جانب ایران، کویت از آمریکا درخواست کرد تا از نفتکشهای آن کشور در مقابل حملات احتمالی ناوهای جنگی ایران محافظت نماید. آمریکا در ابتدا از پذیرش این درخواست سرباز زد. اما وقتی پافشاری کویت را در این کار، با پیشنهاد این کار از جانب کویت به شوروی مشاهده کرد، با اسکورت نفتکشهای کویتی تحت پرچم آمریکا موافقت کرد. آمریکا این کار را به جهت جلوگیری از نفوذ شوروی در منطقه خلیج فارس انجام داد.
در ۱۷ می ۱۹۸۷ یک فروند جنگنده داسو میراژ اف۱ عراق ناو یواساس استارک آمریکا را با دو فروند موشک اگزوست مورد حمله قرار داد و موجب کشته شدن ۳۷ نظامی آمریکایی گردید. شواهد از اشتباه نیروی هوایی عراق در شناسایی ملیت این ناو خبر میدهند.
ایران در اکتبر ۱۹۸۷ موفق شد توسط موشکهای کرم ابریشم پایانهٔ نفتی البکر را منهدم کند و صادرات نفت عراق را از این اسکله متوقف سازد.
در ۳ ژوئیه ۱۹۸۸ ناو یواساس وینسنس آمریکا هواپیمای ایرباس آ-۳۰۰ مسافربری ایران به شماره پروازی ۶۵۵ ایران ایر را مورد اصابت دو فروند موشک ریم-۶۴ استاندارد قرار داد و منهدم کرد. در این حادثه ۲۹۰ نفر مسافر جان خود را از دست دادند. به تلافی این حملهایران اقدام به مینگذاری وسیع دریایی در خلیج فارس و بازرسی کشتی هایی که تحت مالکیت یا اجاره ی کشور های حامی عراق بودند نمود بر اثر این اقدام چندین کشتی نظامی و تجاری متعلق به کشورهای حامی عراق و از جمله آمریکا آسیب دیدند پایگاه یکم دریایی سپاه که در جزیره ی ابوموسی واقع شده بود به فرماندهی مصطفی نصر نقشی اساسی در این عملیات ها به عهده داشت. آمریکا به تلافی این مینگذاری چندین عملیات دریایی علیه کشتیهای جنگی و سکوهای نفتی ایران انجام داد. آمریکا در این حملات توسط هواپیماهای ای-۶ اینترودر از بمبها خوشهای علیه کشتیها و قایقهای تندروی ایرانی استفاده میکرد।
در این سال خلیج فارس از هر زمان دیگر حساستر شده بود. حداقل ۱۰ ناوگان دریایی کشورهای غربی و ۸ ناوگان دریایی کشورهای منطقه در خلیج فارس و تنگه هرمز حضور داشتند و سعی در تامین امنیت نفتکشهای کشورهای متبوعشان داشتند
خلاصه:
- ایران و عراق بیش از نیمی از حملاتشان را در این جنگ با استفاده از موشک ضد کشتی انجام دادند.
- عراق ۸۰٪ حملاتش را علیه کشتیهای تجاری انجام داد.
- ۶۱ درصد کشتیهای مورد حمله قرار گرفته در این نبرد از نوع کشتی نفتکش بودهاند. از مجموع ۲۳۹ نفتکش مورد حمله واقع شده، تعداد ۵۵ عدد غرق یا از رده خارج شدند.
- ۳۹٪ کشتیهای فلهبر و ۳۴٪ کشتیهای باری مورد حمله واقع شده غرق شدند.
- نیروی دریایی آمریکا در این نبرد مجموعاً ۱۲۷ عملیات دریایی انجام داد و در طی آنها ۱۸۸ کشتی کویتی را که نفت عراق را صادر میکردند اسکورت کرد.
آمار حملات انجام شده به کشتیهای تجاری در طول جنگ نفتکشها | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
مهاجم/سال | ۱۹۸۱ | ۱۹۸۲ | ۱۹۸۳ | ۱۹۸۴ | ۱۹۸۵ | ۱۹۸۶ | ۱۹۸۷ | ۱۹۸۸ | مجموع |
عراق | ۵ | ۲۲ | ۱۶ | ۵۳ | ۳۳ | ۶۶ | ۸۹ | ۳۸ | ۳۲۲ |
ایران | ۰ | ۰ | ۰ | ۱۸ | ۱۴ | ۴۵ | ۹۲ | ۵۲ | ۲۲۱ |
مجموع | ۵ | ۲۲ | ۱۶ | ۷۱ | ۴۷ | ۱۱۱ | ۱۸۱ | ۹۰ | ۵۴۳ |